CHỨNG KHOÁNG HOẠT ĐỘNG NHƯ THẾ NÀO
Chứng
khoán hoạt động như thể nào
- Chúng
ta đã thấy trong phần trước rằng một khi một công ty đã hoàn thành việc phát
hành cổ phiếu ra công chứng lần đầu, cổ phần của nó trở thành "mở"
và có thể giao dịch trên thị trường
chứng khoán. Thị trường chứng khoán là địa điểm mà người bán và người mua có
thể gặp và quyết định giá cả của cổ phiếu. Một vài nơi giao dịch là địa điểm
hữu hình nơi giao dịch được tiên hành trên sàn giao dịch. Nhưng dần trở thành
xu hướng là việc trao đôi chứng khoán ảo, thực hiện bởi hàng lớp các mạng lưới
máy tính nơi mà các giao dịch được thực hiện và lưu lại bằng điện tử.
- Thị
trường chứng khoán là thị trường thứ cấp( secondary markets), nơi mà cổ đông có
thể giao dịch với những người mua tiềm năng. Một điều quan trọng cần hiểu là
cấc tập đoàn được liệt kê trên thị trường không mua hay bán cổ phiếu của mình
thường xuyên( các công ty có thể thực hiện việc mua lại hay phát hành cổ phiếu
mới, nhưng đây không phải là việc xảy ra hàng ngày và thường diễn ra ngoài
khuôn khổ của một cuộc giao dịch). Vì vậy khi bạn mua cổ phiếu trên thị trường,
bạn không mua nó từ công ty mà bạn đang mua từ một cổ đông khác. Tương
tự, khi bạn bán cổ phiếu, bạn không bán nó lại cho công ty, mà bạn đang bán lại
cho một nhà đầu tư khác.
- Cái thị trường chứng khoán đầu tiên xuất hiện ở châu Âu vào khoản thế kỉ
thư 16, 17. Chủ yếu ở các thị trấn cảng hoặc các trung tâm thương mại như
Antwerp, Amsterdam và London. Những giao dịch chứng khoán đầu tiên, tuy nhiên
giống với việc trao đổi trái phiếu hơn do số lượng ít ỏi công ty chưa phat hành
cổ phiếu. Thực tế, đa số các tập đoàn lớn được xem như các tổ chức bán công do
chúng phải được cấp phép bởi chính quyền để thực hiện kinh doanh.
- Vào cuối thế kỉ 18, thị trường chứng khoán bắt đầu xuất hiện ở Mĩ, nổi
bật nhất là sàn trao đổi chứng khoán (New
York New York Stock Exchange- NYSE), nơi cho phép chứng khoán được trao đổi.
NYSE được thành lập vào năm 1972 khi hiệp định Gỗ sung dâu( Buttonwood
Agrrement) được kí bởi 24 nhà môi giới và thương nhân New york. Trước khi có sự
hợp tác chính thức này, nhà môi giới và thương nhân sẽ gặp nhau bên dưới một
cây sung dâu ở phố Wall để mua bán cổ phiếu.
- Với sự xuất
hiện của thị trường chứng khoán hiện đại thúc đẩy một thời kì chuyên nghiệp hóa
và luật lệ nghiêm chỉnh, giúp đảm bảo rằng người mua và bán có thể tin là giao
dịch của họ sẽ ở mức giá cân đối và trong một khoảng thời gian chấp nhận được.
Ngày nay, có rất nhiều sàn trao đổi chứng khoán ở Mĩ và khắp thế giới, nhiều
nơi trong số đó được liên kết với nhau qua điện tử. Điều này mang nghĩa là thị
trường trở nên hiệu quả và dễ hoán chuyển hơn.
Cũng có tồn tại một số cuộc giao
dịch trực tiếp với các điều luật thoáng hơn, đôi khi được biết đến như OTCBB.
Cổ phiếu ở OCTBB thường rủi ro hơn do chúng thường đến từ các công ty không đáp
ứng đủ điều kiện khắt khe của những sàn giao dịch lớn. Ví dụ, một số sàn giao
dịch lớn có thể yêu cầu một công ty phải hoạt động trong một khoảng thời gian
nhất định trước khi được xét đến, hoặc nó phải đáp ứng được một số điều kiện về
lợi nhuận và giá trị công ty. Ở hầu hết các nước phát triển, sàn chứng khoán là
các tổ chức tự quản, không thuộc nhà nước có năng lực để tạo và áp dụng cái
điều luật và tiêu chuẩn trong ngành. Ưu tiên của các sàn chứng khoán là bảo vệ
nhà đầu tư thông qua việc lập các quy định nâng cao đạo đức và công bằng. Ví dụ
về việc này ở Mĩ bao gồm các sàn giao dịch cá nhân, cũng như Hiệp hội Quốc gia
các Nhà kinh doanh Chứng Khoán (National Association of Securities Dealers,
hay NASD) và Financial Industry
Regulatory Authority - FINRA (tạm
dịch Cơ quan Điều chỉnh Lĩnh Vực Tài chính)
- Giá cả của cổ phiếu trên thị trường chứng khoán có thể được xác định qua
nhiều cách, nhưng phổ biến nhất là qua quá trình đấu giá với người mua và người
bán đặt giá và rao bán. Đặt giá( bid)
là khi một người muốn mua đưa ra giá mà mình muốn mua, và rao bán(offer) là đưa ra giá mà một người muốn bán cổ phiếu. Khi
giá bán và giá mua trùng khớp, cuộc giao dịch sẽ được diễn ra.
- Một vài thị trường chứng khoán dựa vào những thương nhân chuyên nghiệp
để duy trì đặt giá và rao bán liên tục do những người muốn bán và mua có thể sẽ
không tìm được đối tượng ngay lập tức. Những người này được biết đến như chuyên
gia đặc biệt hay người tạo lập thị trường( market makers). Một thị trường sẽ
bao gồm đặt mua và rao bán, và cái sự khác nhau về giá giữa bán và mua được gọi
là spread( khoảng chênh). Khoảng
chênh giá càng hẹp và khối lượng của rao bán và đặt mua( số cổ phiếu ở mỗi bên)
càng lớn, thì tính thanh khoản( liquidity) của cổ phiếu ấy càng cao. Hơn nữa, nếu có nhiều mua và bán với mức
giá liên tục cao thấp, thì thị trường được xem là có chiều sâu(depth). Thị
trường chứng khoán chất lượng cao thông thướng có mức chênh giá nhỏ, tính thanh
khoản cao, và chiều sâu tốt. Tương tự, những cổ phiếu giá trị cao của các công
ty lớn cũng thường có những đặc tính như
vậy.
Bên cạnh những cổ phiếu cá thể, nhiều nhà đầu tư cũng quan tâm đến chỉ số chứng khoán( stock index). Những
chỉ số này biểu thị cho tổng số giá của các cổ phiếu khác nhau, và sự thay đổi
của các chỉ số này là tổng các thay đổi của từng loại cổ phiếu. Khi người ta
nói về thị trường chứng khoán, họ thường đang ám chỉ về một trong các chỉ số
quan trọng như Dow Jones Industrial Average( DJIA) hay S&P 500.
- DJIA là một chỉ số trung bình theo giá của 30 tập đoàn lớn của Mĩ. Do
sắp xếp thiên về giá nhiều và chỉ bao gồm 30 cổ phiếu, khi mà có hàng ngàn cổ
phiếu trên thị trường, đây không phải là một chỉ số tốt để làm mốc xem xét
trạng thái của thị trường. Chỉ số S&P 500 là chỉ số trung bình theo tổng
tài sản thị trường của 500 công ty lớn nhất ở Mĩ, và là một mốc tốt hơn. Các
chỉ số có thể rộng như Dow Jones hay S&P 500, hoặc chúng có thể cụ thể hơn
về một ngành hay thị trường nhất định. Nhà đầu tư có thể giao dịch một cách
gián tiếp với các chỉ số thông qua các thị trường tương lai, hoặc qua các quỹ hoán đổi danh mục (ETF, Exchange Traded Fund), nơi cũng trao đổi chứng khoán giống như các sàn giao
dịch.
Ghi chú:
OCTBB: Over-the-Counter Bulletin Board, Đó là những sàn giao dich những cổ phiếu do những công ty chưa đủ điều kiện niêm yêt lên sàn giao dịch.
Nguyễn Hoàng Anh
